موقعیت ژئوپلتیک ایران و تلاش‌های آمریکا برای تثبیت هژمونی خود در جهان

(مطالعه موردی: طرح خاورمیانه بزرگ)

دکتر محمد اخباری- استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی

عطاالله عبدی- دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس

حسین مختاری هشی- دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس

منبع: فصلنامه پژوهشهای جغرافیای انسانی ـ شماره 75، بهار 1390

چکیده

پس از جنگ سرد و به دنبال حملة صدام به کویت، آمریکا با اتکا به توانایی‌های سیاسی، اقتصادی، و نظامی خود ایدة نظام نوین جهانی را به رهبری خود مطرح کرد. همچنین پس از حادثة 11 سپتامبر 2001 آمریکا با استفاده از فرصت بدست آمده و با این پیش‌فرض که دارای رسالت تاریخی برای برخورد با تهدیدهای جهانی است، سیاست یکجانبه گرایانه و قدرت محور در پیش گرفت.  با توجه به اهمیت و بیلان نفت و گاز در انرژی جهانی و با توجه به این واقعیت که آمریکا با دارا بودن 2 درصد ذخایر نفت جهان 25 درصد نفت جهان را مصرف می‌کند، انگیزة لازم را برای آمریکا جهت تسلط بر منابع نفت و گاز و مسیرهای انتقال آنها فراهم کرد تا علاوه بر تأمین نیازهای انرژی خود از طریق سلطه بر منابع انرژی و مسیرهای انتقال آن رقبای خود را کنترل نماید. اهمیت منابع نفت و گاز خاورمیانه و خزر که شامل 70 درصد ذخایر نفت و 40 درصد ذخایر گاز جهان می‌باشد، موجب شده تا آمریکا در جهت ایجاد بسترهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی همسو با منافع خود در منطقه خاورمیانه و تسلط بر منطقه در راستای تثبیت هژمونی جهان خود طرح خاورمیانه بزرگ را مطرح سازد. این طرح به دلیل اینکه تهدیداتی را متوجه ایران می‌کند، مورد مخالفت ایران قرار گرفته است. بنابراین ایران با استفاده از وزن و جایگاه خود در خاورمیانه اجرای موفقیت‌آمیز طرح خاورمیانه بزرگ را با چالش مواجه می‌کند. مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که با توجه به اینکه طرح خاورمیانه بزرگ در راستای کمک به تثبیت هژمونی جهانی آمریکاست، عدم هماهنگی ایران با این طرح با توجه به وزن و جایگاه آن در خاورمیانه چه تأثیری بر روی این طرح خواهد گذاشت؟ نتایج تحقیق نشان می‌دهد که عدم هماهنگی و مخالفت ایران با طرح مذکور آن را با چالش هایی مواجه می‌کند و در عوض ایران نیز به دلیل این مخالفت هزینه‌هایی را متحمل می‌شود.

برای مشاهده فایل pdf کلیک کنید...